Tradycyjnie etologia unikała przypisywania zwierzętom ludzkich uczuć, takich jak smutek czy miłość. Ale każdego dnia pojawia się coraz więcej świadectw i obserwacji naukowych, które wskazują, że wiele zwierząt w taki czy inny sposób cierpi z powodu utraty swoich krewnych lub towarzyszy w grupie społecznej. Dlatego dzisiaj możemy mówić o żałobie u naczelnych i innych gatunków. Dzieje się tak, ponieważ opis tych uczuć nie dotyczy wyłącznie ludzi, a ponadto wskazuje na wspólne pochodzenie ewolucyjne.
W ciągu ostatnich dwóch stuleci istnieją zapisy działań tanatologicznych u naczelnych innych niż ludzie, takich jak inspekcja, przeciąganie lub ochrona martwych kongenerów. Niestety wygląda na to, że te zachowania nie były istotne dla nauki i zostały zignorowane.
Obecnie prowadzi się coraz więcej badań, zarówno w warunkach wolności, jak i niewoli, nad zachowaniami tanatologicznymi naczelnych innych niż ludzie i innych gatunków.
Czy zwierzęta mają świadomość śmierci?
Badanie świadomości zwierząt oparte na fizjologii wykazało, żezwierzęta, od ślimaków po ludzi, wykazują co najmniej proste poziomy świadomości.Dzieje się tak, ponieważ każdy ma neuroprzekaźniki niezbędne do rozwinięcia tej zdolności.
Z ewolucyjnego punktu widzenia samoświadomość powoduje, że zwierzęta uciekają przed drapieżnikami lub przed okolicznościami, które mogą zagrozić ich życiu. Z tego powodumożna by pomyśleć, że zwierzęta są w jakiś sposób świadome swojego istnienia , chociaż być może nie w sposób transcendentalny, jak to ma miejsce w przypadku człowieka.
Z drugiej strony są zwierzęta z wysoko rozwiniętymi mózgami, takie jak słonie, orangutany, szympansy, goryle, wiele ptaków, a nawet psy i koty. Kręgowce te wykazują zachowania znacznie bliższe ludzkim, jeśli chodzi o żałobę po śmierci bliskiej osoby.
Świadomość możliwości śmierci niekoniecznie oznacza odprawianie obrzędów pogrzebowych czy myślenie o życiu pozagrobowym.Po prostu depresja, żałoba lub apatia po odejściu rówieśnika lub innej osoby z grupy społecznej. Dobrym tego przykładem są pojedynki naczelnych.
Jak wygląda żałoba u naczelnych?
Na podstawie literatury naukowej ostatnich dwóch stuleci istnieją dane dotyczące żałoby u naczelnych, sposobu, w jaki transportują one zmarłych czy chronią swoje ciała.
Jednym z najważniejszych faktów jest sposób, w jaki przenoszą martwe dzieci, chociaż fakt ten jest reprezentatywny dla innych gatunków ssaków.Występuje niezależnie od przyczyny śmierci. Ma to jednak wpływ na czas trwania zachowania.
Chociaż matka jest bardzo dotknięta zniknięciem jej potomstwa,to, co naprawdę wydaje się niepokoić grupę społeczną, to śmierć dorosłych i młodych.
Wygląda na to, że stopień, w jakim członkowie grupy odczuwają stratę, jest powiązany z płcią, rangą i pokrewieństwem zmarłego naczelnego. Zachowania, które wykonują są bardzo różnorodne:
- Uderzenia, szarpnięcia i ciągnięcie zwłok, które wydają się wskazywać, że chcą je jakoś ożywić
- Ochrona zwłok
- Zegarki
- Wizyty
- Unikaj miejsca śmierci
- Porzucenie zwłok
Wykonując te zachowania,naczelne często emitują różnorodne odgłosy, takie jak alarmy, wołanie o pomoc i inne komunikaty między osobami w grupie.
Chociaż te zachowania mogą odzwierciedlać świadomość śmierci jako zdarzenia nieodwracalnego i przypadkowego, wiele naczelnych po prostu przestaje traktować zwłoki tak, jakby były żywe.
Mimo to,te zachowania pogrzebowe występują u wszystkich gatunków naczelnych, co może wskazywać, że przodkowie ludzi, jakieś trzy miliony lat temu, prezentowali już te zachowania.
Cmentarze słoni i żałoba u innych zwierząt
Terminologicznie cmentarzyska słoni to miejsca, w których znajduje się wiele szczątków szkieletowych tych ssaków. Stare słonie trafiają na te tereny, ponieważ tam znajdują się najdelikatniejsze trawy, które są łatwe do strawienia przez ich zużyte zęby.
Poza tym, że powstają takie cmentarze, słonie wydają się być szczególnie zainteresowane czaszkami i kłami innych stworzeń, niezależnie od tego, czy są spokrewnione, czy nie.
Z drugiej stronysłonie cierpią, gdy tracą członka rodziny lub członka grupy, zwłaszcza matki z młodymi. Zawsze desperacko próbują je ożywić i mogą pociągnąć w dół przez wiele dni.
Innym gatunkiem, u którego zaobserwowano zachowania pogrzebowe, są delfiny. Delfiny czują silne przywiązanie do swoich partnerów życiowych. Kiedy ktoś umiera lub jest bliski śmierci, reszta osobników – choć szczególnie kobiety – opiekuje się ciałem lub umierającym.
Wreszcieptaki, ale przede wszystkim papugi bardzo cierpią z powodu utraty partnera. Czasami mają tak ciężko, że wolą, cicho, pozwól sobie umrzeć.
