Każdy, kogo kiedykolwiek rozpraszało patrzenie na zwierzę, zastanawiał się, co je motywuje do działania. Co sprawia, że małpa się uśmiecha? Jakie są uniwersalne uczucia i emocje w królestwie zwierząt? Oczywiście odpowiedź na te pytania jest co najmniej złożona.
Profesjonaliści, którzy postanowili przekształcić ten nawyk w naukę - począwszy od zoologa Konrada Lorenza - stworzyli etologię, naukę opartą na czterech filarach, które próbują objąć wszystko, co chce się wiedzieć o zachowaniach istot żywych w ich środowisku. Dziś Wam powiemy.
Czym jest etologia?
Etologia to nauka zajmująca się badaniem zachowań zwierząt, ich przyczyn i rozwoju. Ludzie, jako że należymy do królestwa zwierząt, również weszliby w to badanie, chociaż normalnie do psychiki naszego gatunku podchodzi się z perspektywy psychologii.
Z drugiej strony, jeśli chodzi o porównywanie zachowania naszego gatunku z zachowaniem zwierząt innych niż człowiek, mówimy o psychologii porównawczej, dyscyplinie biologii badającej ewolucję filogenetyczną zachowań.
Jak każda gałąź nauki, wiedza etologiczna wymaga, aby dane zebrane podczas eksperymentów były ważne i możliwe do uogólnienia. W tym celu etolog Oskar Heinroth wymienił szereg wymagań:
- Obserwacja musi odbywać się w naturalnym środowisku gatunku.
- Obserwator nie może w żaden sposób wpływać na zachowanie obserwowanego zwierzęcia.
- Zachowanie musi być rozbite na podstawowe i jednostkowe jednostki pozwalające na operowanie nimi: tzw. wzorce zachowań.
- Ponieważ jest to nauka, wzorce te muszą być obserwowalne, mierzalne i odróżnialne od innych.
Cztery podstawowe filary etologii
Kiedy obserwujesz i rejestrujesz zachowanie zwierzęcia, musisz wykorzystać te informacje. Na jakie pytania chcemy znaleźć odpowiedź, monitorując zachowanie żywej istoty?
Wszystko, co chcesz wiedzieć na temat zachowań królestwa zwierząt, można skoncentrować na czterech podstawowych filarach. Następnie pokażemy Ci je szczegółowo.
1. Odkryj przyczyny zachowania
Każde działanie ma ukryty motyw, więc zawsze jest to kwestia zlokalizowania źródła zachowania. Może to mieć przyczynę wewnętrzną, taką jak zmiany hormonalne lub fizjologiczne.
Na przykład gady zbliżają się do źródeł ciepła, które normalnie byłyby zbyt intensywne, gdy cierpią na infekcję, ponieważ będąc zwierzętami, których metabolizm zależy od temperatury otoczenia, muszą „wywołać” ekwiwalent gorączki ssaków i ptaków o nietypowych formach.
Z drugiej strony zachowanie może mieć również przyczynę zewnętrzną, czyli pochodzi ze środowiska otaczającego zwierzę. Na przykład orangutan podniesie duży liść i położy go na głowie, gdy zacznie padać deszcz.
2. Zrównoważony rozwój zachowań
Często zachowanie gatunku koncentruje się na ochronie zasobów, które umożliwią mu przetrwanie. Ta zasada jest często badana w gatunku ludzkim, aby spróbować rozwinąć zachowania, które zapobiegają wyginięciu środków i zasobów zapewniających ich przetrwanie.
Najlepszym tego przykładem są badania z zakresu psychologii środowiskowej, które próbują wdrożyć te zachowania.
Z drugiej strony, jeśli chcemy przyjrzeć się zwierzętom innym niż ludzie, mamy wszystkie zachowania związane z przechowywaniem istot żywych, takich jak mrówki czy wiewiórki, które gromadzą zapasy żywności na zimę.
3. Odkryj ewolucyjne znaczenie zachowania
Wiele ważnych pytań dotyczących zwierząt znalazło odpowiedź w teorii ewolucji. Na przykład: jaki jest sens tego, że samce niektórych gatunków są znacznie bardziej rzucające się w oczy niż samice?
U wielu gatunków ptaków bardziej kolorowy członek pary działa jak przynęta, aby odpędzić drapieżnika zbliżającego się do gniazda. Bez tej ewolucji, zarówno behawioralnej, jak i fizjologicznej, wielu rodziców byłoby zaskoczonych w swoim schronieniu przez potencjalnie niebezpieczne żywe istoty - a wraz z nimi ich młode.
W przeciwnym razie, nawet jeśli jedno z dwojga rodziców jest ścigane przez drapieżnika, ich potomstwo przeżyje i będzie miało drugiego członka pary, który będzie je wspierał. W naturze trwałość potomstwa jest zawsze ważniejsza niż przetrwanie jednostki.
4. Jakie jest źródło zachowania
Zakłada się, że każde zachowanie ma swoje źródło lub filogenezę w pewnym momencie ewolucji gatunku, a ponadto zostało zapisane w kodzie genetycznym osobników. Zwykle bada się to, porównując niektóre grupy zwierząt z innymi.
Na przykład mewy, które zakładają gniazda w miejscach dostępnych dla drapieżników, wykształciły zachowania związane z czyszczeniem gniazd, w tym wyrzucanie resztek muszli, które mogą naprowadzać zwierzęta mięsożerne na ich pozycje.
Wręcz przeciwnie, mewy zakładające gniazda w niedostępnych miejscach, takich jak przecięcia klifu, nie rozwinęły tych zachowań. W dzikim świecie wszystko ma znaczenie - nawet jeśli jeszcze tego nie odkryliśmy.
Nowe wyzwania etologii
Wywodzący się z tych czterech filarów etologia napotykała nowe problemy w trakcie swojego rozwoju.Jednym z nich jest trudność w ilościowym określeniu zachowania. Jak zamienić w liczby coś, co jest obserwowane z indywidualnej i konkretnej percepcji? Jak formułować poprawne stwierdzenia na temat czegoś niematerialnego, takiego jak umysł?
Niestety, narzucona przez naukę potrzeba przekładalności każdej z jej gałęzi na matematykę sprawia, że etologia traci w oczach środowiska naukowego siłę, jeśli chodzi o formułowanie twierdzeń uniwersalnych.
Kolejna aktywna debata dotyczy tego, czy zachowanie jest zasadniczo bardziej genetyczne niż środowiskowe. Odkrywanie pochodzenia zachowania na tym etapie ewolucji jest naprawdę skomplikowane, ponieważ prawie nieskończona liczba czynników wpływa na nasze zachowanie.
Główne stanowisko, które mówi, że podejście genetyczne i środowiskowe oddziałuje na kształtowanie naszego zachowania, jest obecnie najbardziej akceptowane. Mimo to, jeśli chodzi o tę dyscyplinę naukową, wciąż mamy przed sobą długą drogę.
Etologia - oparta na czterech filarach - jest nauką, która krok po kroku podejmuje małe kroki w celu wyjaśnienia naszego zachowania. Pozostaje tylko zobaczyć, gdzie pytanie, które ktoś kiedyś zadał patrząc na zwierzę: dlaczego tak się zachowuje?
